Nạn nhân đầu tiên của bức xạ

Vào tháng 12/1985, nhà vật lý người Đức Wilhelm Roentgen gửi báo cáo sơ bộ cho tạp chí của Hiệp hội Sinh lý – Y khoa Würzburg, mô tả phát hiện “một loại tia mới”. Loại bức xạ chưa từng được phát hiện trước đây mà ông đặt tên là tia X có thể chiếu xuyên qua những khối gỗ và cuốn sách dày nghìn trang, thậm chí cả da thịt ở bàn tay người, tạo ra bóng mờ của phần xương. Trong vòng vài tuần, tin tức lan khắp thế giới, dấy lên vô số cuộc tranh luận trên các tạp chí về phát hiện mới và ứng dụng tiềm năng trong khoa học y sinh.

Tác động gây tổn thương của tia Roentgen đối với mô sống được nhà vật lý người Italy Angelo Battelli suy đoán sớm nhất vào tháng 3/1896. Nhiều kỹ sư khác cũng nêu ra lo ngại, nhưng phát hiện tia X mở ra nhiều tiềm năng đến mức một số nhà khoa học sẵn sàng bỏ mối lo ngại sang một bên để tìm hiểu phát hiện đột phá này. Một trong những người đầu tiên phải trả giá cho phát hiện là Clarence Madison Dally.

Dally sinh tại Woodbridge, New Jersey, vào năm 1865. Cha ông là một thợ thổi thủy tinh ở nhà máy Edison Lamp Works tại thị trấn Harrison gần đó, chuyên sản xuất bóng đèn. Ở tuổi 17 tuổi, ông nhập ngũ và công tác 6 năm trong Hải quân trước khi giải ngũ. Trở về quê nhà ở Woodbridge vào 1888, Dally bắt đầu làm việc cùng cha và 3 anh em trai ở Edison Lamp Works.

Khi Roentgen công bố phát hiện tia X vào năm 1895, Thomas Edison nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của nó và cho rằng đây có thể là công cụ để cải tiến đèn sợi đốt. Edison đặc biệt quan tâm tới một trong những thí nghiệm của Roentgen, trong đó nhà nghiên cứu phủ một lớp tinh thể bari platinocyanua lên màn hình thủy tinh và rọi tia X vào. Tinh thể sẽ phát sáng trong bóng tối khi tiếp xúc với tia X. Edison tin chắc nếu tìm ra chất huỳnh quang phù hợp, ông có thể khiến màn hình sáng lên đủ để chiếu rọi cả căn phòng.

Edison gọi Dally, thợ thổi thủy tinh lành nghề và cũng là một công nhân mà ông yêu quý, tới trợ giúp trong nghiên cứu mới ở phòng thí nghiệm tại East Orange, New Jersey. Daily tạo ra hàng nghìn ống Crookes và thí nghiệm với hơn 1.000 hợp chất khác nhau. Bản thân Dally kiểm tra ống bằng cách để tay giữa nguồn tia X và màn hình huỳnh quang, khiến bản thân tiếp xúc với luồng tia X không tốt cho sức khỏe. Cuối cùng, Dally phát hiện canxi tungstate phát sáng hơn gấp gần 12 nghìn lần so với bari platinocyanua mà Roentgen sử dụng.

Edison tạo ra đèn huỳnh quang nhưng cũng bị tổn thương. Ông phát hiện bản thân khó nhìn bằng mắt trái. Bác sĩ nhãn khoa cho rằng nguyên nhân đến từ sử dụng kính huỳnh quang trong thời gian dài. Loại kính này sử dụng tia X để kích thích hợp chất huỳnh quang và có một lỗ để nhìn xuyên qua. Edison cảnh báo Dally về mối nguy cơ khi sử dụng ống liên tục, nhưng người trợ lý bỏ ngoài tai và khăng khăng sử dụng loại ống mạnh nhất mà ông có thể tìm thấy.

Không lâu sau, Dally bị rụng tóc, lông mày và lông mi. Mặt ông bắt đầu nhăn nheo và bàn tay trái sưng tấy, đau nhức, tiếp theo là chứng xơ vữa động mạnh. Dally không bị liệt, nhưng mạch máu khô teo gây mất nguồn cung cấp dưỡng chất cho mô, ngăn chỗ đau ở bàn tay trái của ông bình phục. Bàn tay phải của ông cũng bị ảnh hưởng nhưng không nghiêm trọng như bên trái, theo bác sĩ W.B. Graves.

Dally không tin tình trạng của ông là tổn thương vĩnh viễn hoặc có thể đe dọa tính mạng. Khi gặp khó khăn với tay trái, ông bắt đầu sử dụng tay phải. Buổi tối, ông ngủ với cả hai bàn tay ngâm trong nước để giảm bớt cơn bỏng rát. Giống như nhiều nhà khoa học cùng thời, Dally cho rằng ông sẽ bình phục khi nghỉ ngơi và không làm việc liên tục với ống.

Năm 1900, thương tổn ở tay của Dally phát triển thành ung thư và bắt đầu lan rộng. Sau nhiều cố gắng chữa trị, bác sĩ buộc phải cắt cụt cánh tay trái của ông. Dally cũng mất 4 ngón tay ở bàn tay phải, chỉ còn lại ngón cái. Dù vậy, các bác sĩ vẫn không thể ngăn quá trình bệnh tiến triển và Dally qua đời sau đó 4 năm, vào năm 1904.

Cái chết của Dally khiến Edison trở nên sợ hãi tia X và bỏ nghiên cứu về đèn huỳnh quang. “Đừng nói chuyện với tôi về tia X. Tôi rất sợ nó. Tôi đã ngừng thí nghiệm cách đây hai năm khi suýt bị mù và trợ lý Dally của tôi mất cả hai bàn tay. Trong tay những nhà vận hành có kinh nghiệm, chúng là công cụ hữu ích cho phẫu thuật, tìm kiếm vị trí vật thể khuất tầm nhìn. Nhưng tia X cũng nguy hiểm chết người trong tay người không có kinh nghiệm, thậm chí trong tay một người đàn ông sử dụng chúng liên tục để thí nghiệm”, Edison chia sẻ.

An Khang (Theo Amusing Planet)